فصل 9 : انسان، موجودی زنده

ساختمان سلول

بدن همه جانوران از سلول های مختلفی درست شده است و کارهای متفاوتی انجام می دهند.
اما در همه ی سلول ها سه قسمت اصلی غشاء، هسته و سیتوپلاسم دیده می شود.

غشاء: اطراف همه ی سلول ها را پرده نازکی به نام پوسته سلولی یا غشاء پوشانده است.
غشاء سلول بر ورود و خروج مواد نظارت دارد.
پوسته ی سلول مانند صافی نیست بلکه توانایی انتخاب دارد و هر چه را که سلول لازم دارد از محیط می گیرد.

راه های عبور مواد از غشاء سلول:
1) انتشار:

 یکی از راه های عبور مواد از غشاء سلول انتشار است. بر اساس این پدیده مواد از جایی که غلظت زیادتری دارند به جایی که غلظت کمتری دارند منتقل می شوند.

2) انتقال فعال:
گاهی مواد باید در جهت عکس شیب غلظت منتقل شوند. این نوع انتقال را انتقال فعال می گویند. در این روش برای انتقال مواد انرژی مصرف می شود. در غشاء سلول پمپ هایی وجود دارد که با مصرف(ATP) به کار می افتد و به فرآیند انتقال فعال کمک می کند.

این پمپ ها مواد لازم و حیاتی را به درون سلول می برند و یا مواد سمی درون سلول را به بیرون انتقال می دهند.

3) هسته
هسته سلول مرکز فرماندهی سلول است. این بخش بر کارهای سلول نظارت و کنترل دارد. در درون هسته سلول رشته های به نام کروموزم وجود دارد. و در درون کروموزم ها مولکول های DNA وجود دارد. DNA سلول تعیین کننده ویژگی های ارثی جاندار است.

سیتوپلاسم:
فضای اطراف هسته سلول سیتوپلاسم نام دارد. در درون سیتوپلاسم اجزای مختلفی وجود دارد که اندامک های درون سیتوپلاسم نام دارد هر یک از این اندامک ها وظایف خاصی مانند، تغذیه ، تنفس سلول، تولید انرژی ، تولید پروتئین و ... بر عهده داند این اندامک ها عبارتنداز:

1) ریبوزم ها:
ریبوزم ها ذرات کوچک و کروی شکلی هستند، قطر آنها 150 الی 200 آنگستروم است. ریبوزم ها در تمام سلول ها وجود دارند که نحوه پخش و پراکندگی آنها یکسان نیست. این ذرات در درون سیتوپلاسم به حالت آزاد و یا چسبیده به شبکه ی آندوپلاسمی دیده می شوند.

ریبوزم ها در ساختن پروتئین شرکت می کنند و در درون سلول های فعال بدن تعداد آنها زیادتر است.

شبکه آندوپلاسمی
شبکه آندوپلاسمی: سلول مجموعه ی مجاری کم و بیش منظمی است که از غشاء سلول شروع شده و محیط هسته ی سلول را احاطه می کند. و به طور منظم و در فواصلی از آن منافذی به قطر 500 انگستروم وجود دارد.

   

وظایف شبکه آندوپلاسمی
1) ذخیره پروتئین ساخته شده
2) انتقال مواد از یک نقطه به نقطه دیگر
3) ساخته شدن بعضی از مواد استروئیدی در مهره داران
4) کنترل تبادلات مختلف بین فضای هسته و مخازن این دستگاه

دستگاه گلژی

دستگاه گلژی از تعدادی کیسه های مسطح و به هم چسبیده تشکیل می شود که از قسمت محیطی آنها بخش هایی به حالت جوانه پدیدار می شوند. درداخل کیسه ها مواد مختلفی ذخیره و غلیظ می شوند سپس به درون وزیکول یا حباب های اطراف فرستاده شده و به داخل سیتوپلاسم آزاد می شوند.

میتوکندری: این اندام سلولی به اشکال مختلف استوانه ای ، دو طرف گرد و یا کروی در سیتوپلاسم سلول های مختلف دیده می شوند.
میتوکندری ها فعالیت های مختلفی از قبیل تنفس سلولی تغلیظ مواد مختلف و پدیده های سنتر و حرکات را انجام می دهند.

کلروپلاست: این اندامک در کلیه گیاهان سبز دیده می شوند.
در درون آنها رنگ دانه هایی از قبیل کلروفیل ، کارتنوئیدها دیده می شوند. وظیفه پلاست ها ساختن و ذخیره مواد غذایی مانند نشاسته، چوب، و پروتئین است.

سازمان بندی بدن انسان
بدن انسان از سلول های مختلفی درست شده است به چگونگی قرار گرفتن این سلول ها در کنار هم و ساختن بدن سازمان بندی بدن می گویند.

بافت
در بدن سلول های گوناگونی وجود دارند که هر یک کار معینی انجام می دهند.
کوچکترین اجتماع سلول ها که به طور هماهنگ عمل یا اعمال مشخصی را انجام می دهند بافت یا نسج نام دارند مانند، بافت خونی، بافت استخوانی، بافت چربی و ...

سلول های یک بافت مانند آجرهای ساختمان در کنار هم قرار دارند و بین آنها مایع بین سلولی یا آب میان بافتی وجود دارد.
آب میان بافتی مانند سیمان بین آجرهاست.

اندام
از کنار هم قرار گرفتن چند نوع بافت اندام به وجود می آید. مانند معده، قلب
بنابراین به مجموع بافت هایی که با هم در ارتباط بوده و برای انجام کارخاصی مکمل یکدیگراند اندام گفته می شود.
مثلا قلب یک اندام است که در ساختمان آن بافت خونی، عصبی، پیوندی، چربی و ... وجود دارد.

اگر یک ساختمان هم یک اندام باشد هر قسمت آن یک بافت است.

دستگاه
به مجموعه ای از اندام ها که کارشان با یکدیگر هماهنگ و مرتبط است دستگاه می گویند. هر دستگاه یکی از ویژگی های حیاتی مانند (تغذیه، تنفس، حرکت، ارتباط و ...) را بر عهده دارد.
مثلاً دستگاه گوارش از اندام های دهان، مجاری ، حلق و مری، معده، روده باریک، روده بزرگ تشکیل شده است.
اندام هایی مانند کبد و لوزالمعده هم به آن کمک می کند.

دستگاه های اصلی بدن:
1) دستگاه گوارش (تأمین کننده غذای سلول ها)
2) دستگاه گردش خون (انتقال خون)
3) دستگاه تنفس (تأمین کننده گاز های تنفسی)
4) دستگاه دفع ادرار (دفع مواد زاید و تنظیم محیط داخلی)
5) دستگاه حرکتی(اسکلت و ماهیچه) (حفظ استحکام بدن و حرکت)
6) دستگاه ارتباطی (هماهنگی و تنظیم کار بدن)
7) دستگاه تولید مثل (بقای نسل)