فصل 13 : گردش مواد
گردش مواد
یکی از علائم زنده بودن انسان، تپش
قلب است که از دوران جنینی فعالیت خود را آغاز می کند و تالحظه مرگ
به آن ادامه می دهد.
قلب بخشی از دستگاه گردش خون است که با انقباض وفعالیت خود و
همکاری با سایر بخش ها خون را در همه رگ های بدن جاری می کند.
قلب
قلب عضوی ماهیچه ای و میان تهی، تقریباً به شکل مخروط است که درون
قفسه سینه بین دو شش (اندکی به سمت چپ) قرار دارد. اندازه ی قلب در
افراد مختلف کمی با هم فرق دارد.
قسمت اصلی دیواره قلب را لایه ی ماهیچه ای آن تشکیل می دهد. این
ماهیچه غیر ارادی است. داخل قلب هم از لایه داخلی نازکی از بافت
پوششی تشکیل شده است.
قلب از دو تلمبه ماهیچه ای مجاور هم تشکیل شده است که هر یک دارای
یک ورودی و یک خروجی است تلمبه سمت راست خون دارای کربن دی اکسید
را از بدن به شش ها می برد تا در آنجا اکسیژن بدست آورند و تلمبه
سمت چپ خون اکسیژن دار حاصل از شش ها را به عموم بدن می رساند.
با توجه به شکل
همه خون های کربن دی اکسید دار بدن از طریق بزرگ
سیاهرگ پائینی و
بالایی وارد دهلیز راست قلب می شوند سپس این خون ها از طریق دریچه
ی بین دهلیز و بطن راست (دریچه ی سه لختی) به درون بطن راست می
ریزند، عمل انقباض بطن، خون بطن راست با فشار از دریچه ی سرخرگ ششی
عبور کرده وارد ششها می شوند. در شش ها تبادلات گازی صورت می
گیرد
و خون اکسیژن دار حاصل از طریق سیاهرگ های ششی وارد دهلیز چپ می
شوند.
با انقباض دهلیزی همه ی خون های درون دهلیز چپ از دریچه بین دهلیز
و بطن(میترال) عبور کرده و وارد بطن چپ می شوند با انقباض بطن ها
خون بطن چپ با فشار وارد سرخرگ آئورت می شود، و به همه نقاط بدن می
رسد.
قلب انسان در هر ضربه 70 سانتی متر مکعب خون را وارد سرخرگ ها می
کند چون در هر دقیقه تقریباً 70 بار می زند. حدود 5 لیتر خون را به
گردش می آورد این مقدار را برون ده قلب می گویند. تنظیم ضربان قلب
به وسیله اعصاب صورت می گیرد و مغز با توجه به نیاز بدن آهنگ ضربان
را تند یا کند می کند.
انتقال مواد
در دستگاه گردش خون سه نوع رگ وجود دارد.
دیواره ی سرخرگ دارای بافت پیوندی ارتجاعی ویژه ای است که در مقابل
فشار زیاد خون باز شده و موجب گشاد شدن موقتی و موضعی سرخرگ می
شود. این عمل هنگام ورود خون از بطن چپ به سرخرگ آئورت اهمیت دارد.
هنگامی که به این دیواره بر اثر خاصیت ارتجاعی خود به حالت اولیه
برگشت می کند فشاری پدید می آورد که موجب حرکت خون در طول رگ
می شود عمل
تنگ و گشاد شدن جدار سرخرگ مانند موجی در طول سرخرگ حرکت می کند که
نبض را به وجود می آورد.
نبض را می توان در محلی که
سرخرگ از روی استخوان عبور می کند لمس کرد.
حدود 90 درصد مایعی که از مویرگ
خارج می شود دوباره باز می گردد
اما 10 درصد باقی مانده. از طریق لنف به سیاهرگ باز می گردد.
لنف
همه ی موادی که از خون وارد آب میان بافتی می شود به خون باز
نمی گردد بنابراین خون سیاهرگ ها غلیظ تر از سرخرگ هاست. مایع باقی
مانده در بین بافت ها به وسیله ی رگ های لنفی دوباره به
جریان خون
باز می گردد که لنف نام دارد.
گردش خون
همه مهره داران بجز ماهی ها گردش خون مضاعف دارند.
بنابراین انسان دو نوع گردش خون دارد.
1- گردش خون عمومی : در گردش خون عمومی یا بزرگ، خون از بطن چپ
خارج شده و پس از تبادل مواد با بافت ها به دهلیز راست می ریزد.
2- گردش خون ششی: در این گردش خون از بطن راست خارج و به ششها وارد می شود و پس از تبادل گازهای تنفسی به دهلیز چپ می ریزد.
فشار خون
جریان خون در اندام ها و قسمت های مختلف بدن به صورت پیوسته وجود
دارد و مداوم است
کنترل مقدار جریان و فشار خون تحت کنترل اعصابی
است که از مغز با دیواره رگ ها ارتباط دارد. تنظیم فشار خون از یک
سو تحت کنترل اعصاب و مراکز عصبی و از سوی دیگر تحت تأثیر کلیه ها
و
هورمون ها قرار دارد.
گیرنده های تنظیم فشار خون در قوس آئورت و سینوس های سرخرگ و با
مرکز تنظیم فشار خون که در بصل النخاع قرار دارد در ارتباطند.
مقدار فشار خون در افراد مختلف متفاوت است و در سنین بالا به علت
رسوب بعضی از مواد در دیواره ی سرخرگ ها افزایش می یابد.
