فصل 4 : زمین ساخت ورقه ای
زمین ساخت ورقه ای
در سال 1912 میلادی دانشمند آلمانی
بنام وگنر اظهار داشت که حدود 200 میلیون سال پیش تمام خشکی ها به
هم متصل و یک تکه بوده اند این خشکی رفته رفته به دو قسمت تقسیم
شده و پس از آن هر قسمت نیز قطعه قطعه شده و قاره های امروزی را
بوجود آمده اند سپس وگنر نظریه زمین ساخت ورقه ای را مطرح کرد.
نظریه زمین ساخت ورقه ای:
بر اساس این نظریه سنگ کره زمین یک تکه نیست بلکه از تعدادی ورقه
های بزرگ و کوچک تشکیل شده است.
نکته:
بعضی از ورقه ها در زیر قاره ها و بعضی دیگر در زیر اقیانوس
ها و برخی هر دو را در بر می گیرد.
نکته: به هر یک از ورقه های سنگ کره یک پلیت می گویند نمونه ای از حرکت پلیت ها در سطح زمین.
بر اثر حرکت پلیت ها در حاضیه ورقه ها زلزله ایجاد می شود.
زلزله
حرکت ناگهانی قسمتی از زمین را زلزله گویند که این حرکت موجب تخریب
ساخمان ها و رانش زمین می شود و گاهی خسارت جانی و مالی زیادی را
به بار می آورد.
ریشتر
واحد شدت زلزله است که دانشمند آمریکایی به نام چالز فوانسیس ریشتر
اولین بار شیوه اندازه گیری شدت زلزله را پیشنهاد داد او شدت زلزله
را 1 تا 12 ریشتر بیان کرد.
نکته انرژی زمین لرزه ای که
شدت آن یک ریشتر است برابر انرژی حاصل
از انفجار 170 گرم تی ان تی (TNT)
است. به ازای افزایش هر درجه ریشتر
شدت زمین لرزه 31 برابر عدد قبلی است.
سؤال:
چه عاملی در زیر سنگ کره موجب شکل پذیری و خمیر مانند بودن
نرم کره می شود؟
جواب: دما و فشار بسیار زیاد در زیر سنگ کره
سؤال:
چگونه قسمت خمیری گوشته ممکن است جا به جا شود؟
جواب: چون قسمت زیرین دما بیشتر از قسمت بالایی بخش خمیری شکل است
این اختلاف دما باعث تغییر چگالی مواد شده و سبب جابه جایی ماده
خمیری شکل می شود.
سؤال:
چه موقع ورقه های سنگ کره جا به جا می شوند؟
جواب:
وقتی مواد نرم کره به آرامی بالا بیایند و به طرفین کشیده
شوند ورقه ها روی هم می خزند.
حرکت ورقه ها در مجاورهم به سه صورت ممکن است باشد.
1- دو ورقه از هم دور می شوند.
2- دو ورقه به هم برخورد کرده و نزدیک می شوند.
3- دو ورقه در کنار هم می لغزند.
پدیده های حاصل از حرکت ورقه ها:
1- ورقه های دور شونده:
بیش تر محل ورقه های دور شونده در میان اقیانوس ها قرار دارند در این مناطق مواد مذاب از بین دو ورقه خارج شده و بین دو ورقه سخت می شود و پوسته جدید حاصل می گردد.
به همین دلیل هر ساله چندین سانتی متر بر وسعت اقیانوس ها افزوده می
شود.
2- ورقه ها های نزدیک شونده:
چون ورقه های نزدیک شونده خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مختلفی دارند
پدیده های حاصل به یکی از صورت های زیر می باشد.
الف: برخورد ورقه اقیانوسی با قاره ای:
چون ورقه های اقیانوسی نسبت به ورقه های قاره ای سنگین تر می باشند
به زیر ورقه های قاره ای کشیده می شوند و باعث ایجاد گودال
اقیانوسی- کوه های آتش فشان و زلزله می شوند.
ب: برخورد دو ورقه اقیانوسی:
یک ورقه به زیر ورقه دیگر فرو می رود و با خم شدن لبه ورقه ها
گودال عمیق اقیانوسی ایجاد می شود. ورقه فرو رونده ذوب شده و مواد
مذاب از بستر دریا خارج می گردند و بر اثر آتش فشان جزایری سر از
آب بیرون آورده و جزایر قوسی تولید می گردند.
ج: برخورد دو ورقه قاره ای
هیچ کدام از ورقه ها زیر دیگری فرو نمی رود چون جرم هر دو مساوی
است بر اثر چنین برخوردی کوه و زلزله شدید ایجاد می شود.
3- ورقه ها در کنار هم می خزند
در این محل ها نه پوسته جدید تولید می شود و نه ورقه ای تخریب می
شود بلکه فقط ورقه ها کنار هم حرکت می کنند در این صورت زلزله های
شدید ایجاد می گردد.
