فصل 14 : آدمی و محیط زیست

آدمی و محیط زیست:

انسان از گذشته های دور تمام نیازهای خود را از طبیعت تامین کرده است و از جهات گوناگون بر محیط طبیعی خود اثر گذاشته است، با افزایش جمعیت کره زمین آدمی محیط های طبیعی را از بین می برد و محیط های مصنوعی مانند شهرها را جایگزین می کند.

با افزایش جمعیت میزان تقاضا برای مصرف منابع طبیعی زیادتر می شود این منابع به دو دسته تقسیم می شود.

 

منابع تجدید شدنی:

 منابعی هستند که به طور عمده از جانداران بدست می آیند، سرعت تولید این منابع زیاد است و متناسب با مصرف تولید می شوند. مثل پشم، پنبه...

منابع تجدید نشدنی:

 منابعی هستند که چرخه تولید آنها بسیار طولانی است اما سرعت مصرف آنها بسیار بسیار زیادتر از سرعت تولید آنهاست مانند نفت و زغال سنگ.

پیشرفت و شهرنشینی عملا سبب شده است از منابع کره زمین به طور فزاینده ای مصرف گردد. و بشر در آینده نزدیک با کمبود منابع تجدید نشدنی مانند سوخت های فسیلی مواجه خواهد شد.

آلودگی محیط زیست:

آدمی امروز صرف نظر از آنکه به طور بی رویه و با بی فکری تمام به استفاده و تهی کردن منابع زمین می پردازد با فعالیت های خود در امور صنعتی موجب آلوده شدن محیط می گردد.

آلودگی عبارت است از وارد کردن مواد یا انرژی به وسیله ی آدمی به محیط زیست به طوری که منابع حیاتی یا سلامتی انسان در معرض خطر قرار گیرد.

انسان ها بر آلودگی هوا، آب، افزایش زباله ها و نابودی گیاهان و جانوران و تخریب لایه اوزون موجب آسیب به طبیعت می شود.

حفظ محیط زیست:

امروزه می دانیم که چه خطراتی محیط زیست ما و سایر جانوران را تهدید می کند.

انسان های آگاه و مسئول می دانند که چگونه در حالی که از منابع طبیعی استفاده می کنند به حفظ آنها هم کمک کنند.

منظور از حفاظت از محیط زیست، تلاش برای دست یابی به توزان میان استفاده از منابع طبیعی و حفظ آنها برای آینده است. حفظ منابع و ذخایر زیر زمینی مصرف درست انرژی ها و حفاظت از گونه های زیستی گیاهی و جانوری نمونه ای از این موارد است.

امروزه انسان آگاه و متمدن می داند که حفاظت از گونه ها و گوناگونی زیستی جانداران و حفظ بقای آنها برای او سودمند است. انسان در گذشته، روش های نادرست استفاده از منابع طبیعی موجب انقراض بعضی از گونه ها شده است انسان، چرای بیش از حد دام ها در مراتع، قطع درختان جنگل، از بین بردن زمین های حاصل خیز، آلودگی آب، هوا، خاک موجب از بین رفتن گونه های زیستی شده است.

آلودگی هوا:

انسان به طرق گوناگون موجب آلودگی هوا می شود. دود و ذرات سمی حاصل از اگزوز اتومبیل ها، دودکش کارخانه ها، نیروگاه ها، و وسایل تولید حرارت مانند بخاری ها، شوفاژ، آبگرمکن و سوزاندن زباله های موجب آلودگی هوا می شود.

با سوختن نفت در زغال سنگ موادی از قبیل ترکیبات گوگردی، کربن منواکسید، کربن دی اکسید، ترکیبات سرب در مواد نیتروژن دار و هیدروکربن ها وارد هوا می شود که نوعی آلودگی است.

مواد حاصل از سوختن سوخت های فسیلی در شرایط خاص همراه با رطوبت و اشعه نور خورشید منجر به ترکیب خطرناک مه دود می شود که می تواند صدمه زیادی به دستگاه تنفسی آدمی وارد کند.

باران اسیدی:

همه ساله میلیون ها تن گازهای اسیدی حاصل اکسایش از سوخت های فسیلی حاصل می شوند و وارد هوا شده و همراه با باران و برف و مه به زمین باز می گردند و موجب آلودگی خاک و آب می شوند به این گونه بارش ها که آب آنها خاصیت اسیدی دارد باران اسیدی می گویند باران های اسیدی موجب نابودی گیاهان و جانوران و کاهش تنوع زیستی می شوند.

انسان و تغییر در طبیعت:

زنجیره ی غذایی

به روابط غذایی بین یک تولید کننده و چند مصرف کننده زنجیره ی غذایی می گویند در یک زنجیره غذایی هر موجود مانند حلقه زنجیره ای که ارتباط غذایی سایر موجودات را برقرار می کنند.

 

شبکه ی غذایی:

 اگر چند زنجیره ی غذایی را بررسی کنیم متوجه می شویم که یک یا چند موجود زنده در آنها مشترک است یعنی بین زنجیره های غذایی هم رابطه ای وجود دارد. به مجموعه ی زنجیره های غذایی شبکه ی غذایی می گویند.

 

شبکه ی حیات:

همه ی زنجیر های غذایی روی کره زمین با یکدیگر ارتباط دارند. به مجموعه ی این شبکه های غذایی شبکه ی حیات می گویند.

هر چه گوناگونی جانداران در یک شبکه زیادتر باشد امکان بقا و پایداری جمعیت آن شبکه بیشتر خواهد بود.

مثلا اگر در یک شبکه غذایی یک نوع جاندار کمتر شود جانور تغذیه کننده از آن جانور، جانوران دیگری را به عنوان غذا شکار خواهد کرد. مثلا اگر جمعیت خرگوش ها کاهش یابد عقاب می تواند جانور دیگری مانند پرنده کوچک را شکار کند.

فعالیت انسان موجب می شود که تنوع زیستی جانوران کمتر شود مثلا با از بین بردن جنگل ها محیط زیستی بعضی از گونه ی جانوری و گیاهی را از بین می برد بنابراین بعضی از گونه ها منقرض می شوند و شرایط برای زندگی سایر گونه ها که مواد غذایی مورد نیاز خود از جانوران انقراض یافته، تامین می کردند کمتر خواهد شد.

مثال هایی از اثر انسان بر تغییر و گوناگونی زیستی جانوران:

1) استفاده از سموم جهت از بین بردن گیاهان و جانوران:

انسان در گذشته برای از بین بردن پشه مالاریا (پشه آنوفل) از حشره کش هایی استفاده کرده است، که سموم آنها وارد زنجیره های غذایی شده است این سموم تا مدت زیادی در بدن جاندار باقی می ماند و دفع نمی شود و موجب مرگ آنها شده است.

 

2) به وجود آمدن حشرات و جانداران مقاوم:

انسان با استفاده از داروها و حشره کش ها موجب جهش و انتخاب مصنوعی گونه ها برتر حشرات شده است به طوری که جانداران حساس به سموم از بین رفته و گونه های مقاوم باقی مانده و تکثیر شده اند.

3) سرازیر شدن نفت از نفت کش ها و مرگ میلیون ها جانور آب زی دریایی و جانورانی که از این جانوران تغذیه می کنند.

4) گرم شدن کره زمین به علت ازدیاد کربن دی اکسید هوا و ایجاد پدیده اثر گلخانه ای:

بر اثر این پدیده یخ های قطبین زمین ذوب شده و آب اقیانوس ها بالاتر خواهد آمد که موجب تخریب سواحل و مرگ جانداران و گیاهان ساحلی می شود.